De filosoof en de sluipmoordenaar: parel in het oeuvre van Simon Vestdijk?

Freelanceredacteur en -copywriter Richard Heeres van Tekstbureau Teksttalenten is liefhebber van het werk van Simon Vestdijk. Geregeld publiceert hij op deze website een blog over de receptie van een van de 52 romans van Vestdijk. Centraal in dit blog staat de roman De filosoof en de sluipmoordenaar (1961). 

Simon Vestdijk schreef in oktober 1959 De filosoof en de sluipmoordenaar . Deze historische roman met detective-elementen verscheen pas in 1961 bij Nijgh & van Ditmar. Na De laatste kans, het laatste deel van zijn befaamde Anton Wachter-cyclus.

‘Op een hete juli-ochtend van het jaar 1722 werd bij de Pont de Sèvres de schrijver François-Marie Arouet, die zich sinds enige jaren Voltaire was gaan noemen, door drie mannen gemolesteerd.’ De openingszin van Vestdijks 35ste roman maakt meteen veel duidelijk over plaats, tijd en hoofdpersonage. De protagonist in De filosoof en de sluipmoordenaar is de 27-jarige Voltaire, die op dat moment nog niet de zeer beroemde man was die hij uiteindelijk is geworden.

Voltaire heeft besloten een historisch werk te schrijven over de Zweedse koning Karel XII (een werk dat in het echt overigens in 1731 verscheen onder de Franse titel Histoire de Charles XII ). Deze Zweedse veroveraar werd in 1718 vermoord tijdens de belegering van een Noorse vesting. Zelfs 300 jaar later is deze sluipmoord onopgehelderd en onderwerp van veel onderzoek en speculatie.

In De filosoof en de sluipmoordenaar wil Voltaire meer te weten komen over deze illustere koning. Hij kent de historische feiten, maar hoe was Charles XII in het dagelijks leven? Voltaire leert de Franse kolonel Siquier kennen, die hem te hulp schoot toen de schrijver op straat werd afgetuigd door een trio mannen. Siquier heeft Charles XII persoonlijk gekend: hij was de informant van de koning toen deze in een loopgraaf zijn einde vond. Maar kolonel Siquier heeft een duistere geschiedenis. Hij vertelt Voltaire veel over de koning. Maar daarmee wordt tegelijkertijd meer duidelijk over Siquier zelf: is de kolonel misschien de sluipmoordenaar van Charles XII? In een dronken bui, jaren terug, heeft hij dit eens bekend. Maar wat is waarheid?

Parel in het oeuvre van Vestdijk
Hoe is De filosoof en de sluipmoordenaar vlak na de publicatie ervan en daarna ontvangen? We beginnen met de meest recente online beschikbare bespreking die we in dit blog de revue laten passeren: die van schrijver Maarten ’t Hart in de NRC van 22 april 1995 .

Om met de deur in huis te vallen: ’t Hart beschouwt De filosoof en de sluipmoordenaar als één van Vestdijks ‘lichtvoetigste, aantrekkelijkste, amusantste romans’. Hij noemt het een spannende roman met de allure van een thriller. Ook roemt ’t Hart de geraffineerde wijze waarop Vestdijk deze roman heeft geschreven. Er is sprake van veel suspense: heeft Siquier het gedaan of niet?

De filosoof en de sluipmoordenaar is volgens ’t Hart een van de parels in het oeuvre van Vestdijk. Ieder die nog nooit eerder een roman van Vestdijk heeft gelezen, zou hij deze roman aanraden.

Verrukkelijk fictief verhaal
In De Telegraaf van 26 augustus 1961 bespreekt Jan Spierdijk de roman zeer positief: 'Het is geen historische roman, maar een gestoei met figuren en feiten, waaruit een verrukkelijk fictief verhaal is geboren.' Spierdijk prijst de interessante hoofdfiguren, evenals de scherp getekende bijfiguren, zoals de lijvige Zweedse gravin Oxenstierna en de onorthodoxe schilder Holmes (die onaffe schilderijen maakt, maar daarover wel een bijzondere theorie heeft). Volgens Spierdijk verdient De filosoof en de moordenaar meer dan menig ander werk van Vestdijk een vertaling.

In De Tijd De Maasbode van 2 september 1961 werpt Kees Fens een diepgravend licht op de roman. De bekende Nederlandse literatuurcriticus, essayist en letterkundige stoeit in zijn bespreking met de noties 'werkelijkheid' en 'mogelijkheid' en boomt over de betekenis van de titel van het boek. De filosoof en de sluipmoordenaar noemt hij een 'onoplosbare detective' (in zekere zin een negatieve detective), maar is in zijn ogen wel een roman die zich als een 'uiterst spiritueel en spannend verhaal' laat lezen. Fens is positief over de compositie en over de vele dialogen in de roman, die volgens hem getuigen van een verfijnde dialectiek.

Ook J.G. de Haas doet zijn zegje. In Nieuwsblad van het Noorden van 20 oktober 1961 schrijft hij dat het geruime tijd geleden is (vermoedelijk ruim twintig jaar) dat hij een roman van Vestdijk heeft besproken. Hij geeft ruiterlijk toe dat deze schrijver hem niet echt ligt. Na het lezen van De filosoof en de moordenaar steekt De Haas de loftrompet over Vestdijk: 'Het lezen van deze roman heeft mij onverdeeld genot verschaft en met respect vervuld voor Vestdijks magische schrijftrant.' Net als Spierdijk vindt hij dat veel personages uitstekend getroffen zijn. Bovendien is Vestdijk er volgens De Haas in geslaagd het Frankrijk van het begin van de achttiende eeuw ‘vibrerend’ tot leven te brengen.

Beter dan Terug tot Ina Damman
Terug naar onze tijd. Blogger Marc van Zoggel stelde na lezing van alle Vestdijkromans op Zoggel.blogspot.nl een top 52 samen. In welke regionen bevindt De filosoof en de sluipmoordenaar zich volgens hem? Evenals ’t Hart is Van Zoggel zeer te spreken over de roman. Hij vindt deze bloedstollend en getuigen van vakmanschap en meesterschap. Van Zoggel ziet De filosoof en de sluipmoordenaar na De kellner en de levenden, De held van Temesa en Het glinsterend pantser als de beste roman die Vestdijk heeft geschreven.

Piek, col, heuvel of molshoop?
Het oeuvre van Simon Vestdijk noemt men wel een gebergte in de Nederlandse literatuur. Onze mening over De filosoof en de sluipmoordenaar ? Wij rekenen deze spannende, vernuftig gecomponeerde historische roman tot de cols van het romanoeuvre van Vestdijk. Zeker een aanrader dus.