Vijf vadem diep (Simon Vestdijk): meesterwerk of molshoop?

Freelanceredacteur en -copywriter Richard Heeres van Tekstbureau Teksttalenten is liefhebber van het werk van Simon Vestdijk. Geregeld publiceert hij op deze website een blog over de receptie van een van de 52 romans van Vestdijk. Centraal in dit blog staat de roman Vijf vadem diep (1968).

In Doorn schreef Simon Vestdijk in maart 1968 zijn vijftigste roman. Het 255 pagina's tellende Vijf vadem diep , met het kleurrijke omslagontwerp van Lotte Ruting, verscheen in 1969 bij De Bezige Bij. Volgens de flaptekst van de eerste druk is Vijf vadem diep 'vooral een studie van vrouwelijke heerszucht en volharding, in het kader van een semi-criminele verwikkeling, die over vele tussenstadia tot een burleske ontknoping leidt'.

In Vijf vadem diep gaat de 40-jarige historicus en journalist Lannooy werken bij de redactie van een plaatselijke krant. Hij neemt daar de plaats in van de alcoholist Vervat, die wegens drankmisbruik is ontslagen. Vervat blijkt de echtgenoot te zijn van Thea Vervat-van Elburg, de vroegere verzorgster van de inmiddels overleden vader van Lannooy. Thea lijkt de hand te hebben gehad in de dood van Lannooy senior. Is sprake van moord (euthanasie)? Geleidelijk vertoont Lannooy, die een liederlijk (drank)verleden in Nederlands-Indië heeft (en de drank nog steeds moeilijk kan weerstaan), almaar meer overeenkomsten met zijn voorganger bij de krant, de notoire kroegloper en zwaan-kleef-aan Vervat.

Vijf vadem diep: een meesterwerk
Vijf vadem diep is overwegend negatief besproken: veelal is de strekking dat Vestdijk zou zijn uitgeschreven. Wél uiterst positief over de roman is Tiny Booij. In haar artikel van twintig pagina's in de Vestdijkkroniek (1994) schilt zij een appeltje met enkele recensenten én stelt zij Vijf vadem diep op één lijn met zijn overige meesterwerken: Vestdijk in optima forma. In haar lezenswaardige bespreking van de roman staaft zij haar mening met tal van argumenten. Zij wijst bijvoorbeeld op het geslaagde dramatische effect dat Vestdijk creëert door de integratie van Lannooy met Vervat.

Stoet van onaangename figuren
In zijn bespreking in de NRC van 29 juli 1995 noemt Maarten 't Hart de vijftigste roman van Vestdijk veruit de beste roman uit de laatste periode van diens leven. hoewel zijn oordeel over het boek verder niet bijzonder gunstig is. Het algemene gebrek aan waardering voor Vijf vadem diep wijt 't Hart aan 'de stoet van onaangename figuren' in de roman. 't Hart is in zijn bespreking, die ook is opgenomen in het boek Het gebergte , vooral te spreken over de wijze waarop Vestdijk de alcoholist Vervat gestalte heeft gegeven. Het personage Lannooy komt volgens hem minder goed uit de verf.

Molshoop
Over gebergtes gesproken. Op Zoggel.blogspot.nl heeft Marc van Zoggel een top 52 samengesteld van alle romans van Vestdijk die hij heeft gelezen. Vijf vadem diep rekent hij tot de 'molshopen'. De roman moet het in Van Zoggels rangschikking doen met een magere 45ste plek. Over de titel is de blogger weliswaar te spreken, maar volgens hem bewijst ook deze roman dat Vestdijk in zijn late romans de controle over de stof kwijt was.

Totaal dronken
Ook Jan Spierdijk is niet enthousiast geworden na het lezen van Vijf vadem diep. In een recensie in De Telegraaf van 15 maart 1969 noemt hij deze roman een zwarte bladzijde in een imposant oeuvre. Het oordeel van Alfred Kossman ( Het vrije volk, 22 maart 1969 ) is minstens even hard: het lezen van Vijf vadem diep heeft hem 'totaal dronken' gemaakt: ' (...) de fantasieën, de gesprekken, de situaties en de gebeurtenissen zijn zo onwaarschijnlijk, dat men ten slotte zich geen raad meer weet.'

Positievere geluiden
Positiever is recensent Anne Wadman in de Leeuwarder Courant van 25 oktober 1969 . Hij noemt Vijf vadem diep zeer interessant en een van de meest cryptische romans van Vestdijk. Vooral over het laatste hoofdstuk, en dan vooral de laatste bladzijde, is hij lyrisch: 'een grandioos open einde met een filmiese perspektiefwerking'. Ronduit enthousiast is Ben Stroman in het Algemeen Handelsblad van 12 april 1969 . Volgens hem is Vestdijk in Vijf vadem diep op zijn best. In zijn artikel stipt Stroman onder andere de vader-zoonproblematiek aan, die in veel romans van Vestdijk een rol speelt.

Piek, col, heuvel of molshoop?
Het oeuvre van Simon Vestdijk noemt men wel een gebergte in de Nederlandse literatuur. Onze mening over Vijf vadem diep? Wij rekenen deze roman tot de (hoge) heuvels van het romanoeuvre van Vestdijk. Lezen dus!